Bloedtest spoort afstoting door antistoffen na niertransplantatie op

In een multicentrische Europese studie onder leiding van Leuvense nefrologen vonden onderzoekers een biomerker die op een veel vroeger tijdstip en met een eenvoudige bloedtest kan aantonen welke patiënten afstotingsverschijnselen door antistoffen hebben na een niertansplantatie. Het is de eerste keer dat er een een biomerker gevonden wordt voor afstoting door antistoffen. De onderzoekers hopen dat de test op korte termijn verder kan ontwikkeld worden voor gebruik in het ziekenhuis.

Na een niertransplantatie nemen patiënten medicatie om het immuunsysteem te onderdrukken. Toch blijft afstoting na een niertransplantatie vaak een probleem. Om de afstoting vast te stellen, nemen artsen een biopsie: een stukje weefsel van de getransplanteerde nier wordt weggenomen met een naald en onder de microscoop bekeken. Voor patiënten is die ingreep vaak oncomfortabel. Bovendien worden afstotingsverschijnselen vaak te laat ontdekt, waardoor een juiste behandeling niet altijd meer mogelijk is. In UZ Leuven krijgt een niertransplantpatiënt systematisch een nierbiopsie 3 maanden, 1 jaar en 2 jaar na de transplantatie. Maar de biopsie geeft enkel informatie over de afstotingsverschijnselen in de nier op dat moment, terwijl afstoting op elk moment kan onstaan. Bij 10 tot 20 procent van de patiënten wordt de afstoting niet opgespoord, waardoor de patiënt terug aan de nierdialyse moet of een nieuwe transplantatie nodig heeft.

Mijlpaal in onderzoek niertransplantatie

Onderzoek in het domein van de niertransplantatie richt zich daarom al enkele jaren op het vinden van biomerkers om afstotingsverschijnselen in het bloed te kunnen opsporen. Een dergelijke biomerker werd nu ontdekt in een Europese studie* in 4 universitaire ziekenhuizen (Leuven, Parijs, Hannover en Limoges), onder leiding van Leuvense nefrologen.

Het is de eerste keer dat onderzoekers ook een biomerker vinden voor afstoting door antistoffen na een niertransplantatie. Voor afstoting met T-cellen, een frequent voorkomend type van afstoting, werden recent al enkele biomerkers in het bloed gevonden, die nu verder ontwikkeld worden voor klinisch gebruik. Voor afstoting veroorzaakt door antistoffen was er nog geen biomerker in zicht. Afstoting door T-cellen is ondertussen goed behandelbaar, maar voor afstoting met antistoffen bestaan er minder behandelopties.

Prof. dr. Maarten Naesens, nefroloog in UZ Leuven en hoofdonderzoeker van de studie: “Afstoting door HLA-antistoffen heeft vaak zware gevolgen. Met de klassieke meting van de transplantnierwerking stellen we afstoting vaak pas vast als die chronisch en onomkeerbaar geworden is. Dankzij onze biomerker kunnen we afstoting veel vroeger opsporen, met een eenvoudige bloedtest. Doordat de test minder ingrijpend is, zullen we vaker kunnen testen dan met de huidige biopsies en zo korter op de bal spelen.”

Getest in klinische praktijk

De Europese studie* onderzocht in een eerste fase door genoombreed onderzoek welke RNA-molecules verschillend zijn bij 117 patiënten met en zonder afstotingsverschijnselen na een niertransplantatie. Een tweede fase, bij een onafhankelijke groep van 183 patiënten, verwerkte die verschillende molecules in een wiskundig model. De uiteindelijke biomerker bestaat uit de meting van slechts 8 RNA-molecules met een RT-PCR-techniek. In de derde fase werd de biomerker gevalideerd bij 387 patiënten in 4 Europese academische ziekenhuizen.

Dr. Elisabet Van Loon van de onderzoeksgroep Nefrologie en Niertransplantatie aan de KU Leuven: “Naast de ontwikkeling van de biomerker, was die derde fase heel belangrijk. Vaak zijn onderzoekers tevreden met een nieuwe ontdekking, maar komen ze er niet toe om die ook uit te testen in onafhankelijke klinische studies. Dankzij de internationale samenwerking zijn we erin geslaagd om onze biomerker te valideren bij een grote groep patiënten, zoals we die zien in de dagelijkse klinische praktijk. Dat geeft ons veel vertrouwen in de klinische meerwaarde van de nieuwe biomerker.”

De onderzoekers willen nu overleggen met medisch diagnostische bedrijven die de test verder kunnen ontwikkelen en standaardiseren. Professor Naesens: “In principe is onze test voor afstoting door antistoffen voldoende gevalideerd om te laten commercialiseren. Dat is een volgende en noodzakelijke stap om de test te kunnen aanbieden aan onze patiënten. Met de test zullen we patiënten die geen afstoting door antistoffen hebben een biopsie kunnen besparen. De biomerker in het bloed zal ook helpen om afstoting vroeger op te sporen en om betere geneesmiddelen te ontwikkelen tegen afstoting door antistoffen.”

* Dit onderzoek kaderde in het BIOMARGIN-consortium, met financiële steun van de Europese Commissie: www.biomargin.eu en het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek Vlaanderen (F.W.O.).