Borstkankerpatiënten krijgen te vaak overbodige nieuwe kankergeneesmiddelen
UZ Leuven en KU Leuven tonen aan dat betere toegang tot data uit klinische studies essentieel is om doelgroepen voor een geneesmiddel te verfijnen
Nieuwe kankergeneesmiddelen in klinische studies kunnen levensreddend zijn. Vandaag krijgen grote groepen borstkankerpatiënten de nieuwste medicijnen, maar die geneesmiddelen zijn vaak maar effectief bij een klein percentage van de patiënten. Om te onderzoeken bij wie de behandeling echt voordeel oplevert, hebben artsen en onderzoekers toegang nodig tot de klinische gegevens en weefselstalen die patiënten afstaan in klinische studies. UZ Leuven en KU Leuven benadrukken in een nieuwe publicatie het belang van gegevens delen om biomerkers te kunnen vinden: kenmerken die voorspellen of een behandeling zal werken en of er bijwerkingen zullen zijn. Beter biomerkeronderzoek vermijdt onnodige bijwerkingen bij patiënten en hoge kosten voor de maatschappij.
Nieuwe borstkankermedicijnen werken vaak zeer goed bij een kleine groep patiënten met specifieke tumorkenmerken. Het toevoegen van immuuntherapie aan chemotherapie bij lokale triple negatieve borstkanker vermindert bijvoorbeeld de kans op sterfte met ongeveer 5 procent na 5 jaar. Dat wil zeggen dat een kleine groep een heel groot voordeel heeft van de behandeling. Toch wordt de nieuwste immuuntherapie meestal aan alle patiënten gegeven, bij gebrek aan betrouwbare biomerkers die vooraf kunnen voorspellen wie baat zal hebben bij het medicijn.
Een internationale groep van 53 borstkankerexperts en patiëntenvertegenwoordigers pleit daarom voor betere samenwerking tussen academische instellingen en de farmaceutische sector. Hun bevindingen zijn zopas gepubliceerd in JAMA Oncology.
20 jaar borstkankermedicatie
Het onderzoeksteam, onder leiding van UZ Leuven en KU Leuven, onderzocht wat er gebeurt met tumorstalen en klinische gegevens van borstkankerpatiënten die deelnemen aan klinische studies met nieuwe kankergeneesmiddelen. Daaruit blijkt dat er de laatste jaren veel minder gezamenlijke studies waren tussen academische onderzoekers en de farmasector. Daarna analyseerden ze 20 jaar aan goedgekeurde borstkankermedicatie in de VS. Ze gingen na hoeveel tumorstalen verzameld werden tijdens de klinische studies, hoeveel biomerkeronderzoek daaruit volgde en of dat geleid heeft tot een verfijning van de doelgroep voor het geneesmiddel. De conclusie: geen enkel biomerkeronderzoek op de stalen heeft geleid tot een kleiner toepassingsgebied van het geneesmiddel. De onderzoekers pleiten ervoor dat academische onderzoekers ook toegang krijgen tot deze waardevolle gegevens en stalen om hun wetenschappelijk en klinisch potentieel ten volle te benutten.
Kleiner marktaandeel
Als borstkankerpatiënten deelnemen aan een klinische studie, staan zij hun klinische gegevens en tumorstalen vaak af aan het bedrijf dat de studie opvolgt. Die gegevens bevatten een schat aan informatie voor aanvullend wetenschappelijk onderzoek naar biomerkers. Zo’n biomerker kan namelijk aantonen of een patiënt wel of niet baat heeft bij nieuwe kankergeneesmiddelen zoals immuuntherapie. Maar academische artsen en onderzoekers hebben weinig kans om op zoek te gaan naar die biomerkers, omdat vaak enkel het farmabedrijf dat de klinische studie opvolgt directe toegang heeft tot de klinische gegevens en stalen. Moleculair onderzoek zou kunnen aantonen welke kleinere subgroepjes van patiënten echt voordeel hebben bij het medicijn, maar dat kan het marktaandeel van die nieuwe kankermedicijnen verkleinen en dus financieel nadelig zijn voor het farmabedrijf.
Concrete aanbevelingen
In het artikel formuleren de onderzoekers ook concrete aanbevelingen. Zo vragen ze aanpassingen aan de informed consent-formulieren van klinische studies, zodat patiënten expliciet ook toestemming kunnen geven voor academisch onderzoek. Ze pleiten voor gedeeld eigenaarschap van tumorstalen, gezamenlijke onderzoeksagenda’s en een actieve rol van patiëntenorganisaties. Een samenwerking is essentieel om biomerkeronderzoek te versnellen, gericht gebruik van medicatie mogelijk te maken, onnodige toxiciteit te vermijden en de betaalbaarheid van kankerzorg te beschermen.
Prof. dr. Hans Wildiers, borstkankerspecialist in UZ Leuven en eerste auteur van de studie: “Zowel de farmaceutische bedrijven als academische onderzoekers hebben als doel om betere behandelingen te vinden voor patiënten met kanker. Maar de prioriteiten van bedrijven en artsen kunnen tegengesteld zijn. De farma-industrie probeert behandelingen te vinden voor grote groepen van patiënten, uit financiële overwegingen. Wij als academische onderzoekers willen juist zo veel mogelijk kleine groepen van patiënten afbakenen: groepen met bepaalde tumorkenmerken die duidelijk veel voordeel hebben bij een nieuwe gerichte kankertherapie. Zolang er geen goede biomerkers zijn, moeten we nieuwe kankermedicijnen gebruiken voor álle patiënten in de studie, terwijl we weten dat vaak maar 5 of 10 procent van de patiënten er baat bij heeft. Zo’n geneesmiddelen kunnen heel wat nevenwerkingen geven en kosten de maatschappij veel geld. We willen met ons onderzoek aankaarten dat niet enkel commerciële belangen mogen bepalen wat er met tumorstalen en klinische gegevens gebeurt.”
Prof. dr. Christine Desmedt, hoofd van het Laboratorium voor Translationeel Borstkankeronderzoek aan KU Leuven en laatste auteur van de studie: “We willen natuurlijk dat patiënten blijven deelnemen aan klinische studies: die zorgen ervoor dat hun kans op overleving of genezing groter wordt. Maar veel patiënten beseffen niet dat hun artsen geen toegang hebben tot hun tumorstalen of data uit klinische studies. Dat moeten we transparanter en beter regelen. We weten dat niet enkel borstkankeronderzoekers, maar alle oncologische onderzoekers wereldwijd tegen dit probleem aankijken. Onze studie is een eerste stap om de problemen op tafel te leggen en om constructieve samenwerkingen te verkennen.”
De studie werd zopas gepubliceerd in JAMA Oncology en is het resultaat van een unieke samenwerking tussen borstkankerspecialisten, onderzoekers, juristen en vertegenwoordigers van internationale patiëntenorganisaties uit meer dan 40 landen. De aanbevelingen worden binnenkort besproken op internationale fora met vertegenwoordigers van het Europees Geneesmiddelenagentschap (EMA), en de farmaceutische industrie.
La traduction française de ce communiqué de presse se trouve en annexe au bas de page.
Hans Wildiers ( ©UZ Leuven)
©Shutterstock
prof. Christine Desmedt (KU Leuven) en prof. dr. Hans Wildiers (UZ Leuven)
copyright UZ Leuven
UZ Leuven 18-12-2025 version française.docx
DOCX 1.6 MB