Een op maat gemaakte oogprothese is bijna niet te onderscheiden van een echt oog: het ontwerpen van het formaat, de kleur en de vorm is het werk van een ocularist. Die maakt normaal gezien een afgietsel van de oogholte met alginaat om het volume en de vorm van de oogholte te bepalen. Die afdruk nemen is voor de patiënt een onaangenaam onderzoek en zorgt voor druk op de weke weefsels, waardoor het ontwerp van de prothese uit een lange reeks stappen van meten, aanpassen en bijwerken bestaat.

3D-print van de oogholte

Oogartsen van UZ Leuven zijn erin geslaagd een oogprothese te maken op basis van een 3D-print van de oogholte van een 68-jarige man. Dat kon dankzij de knowhow van collega-specialisten maxillofaciale heelkunde – kaakchirurgen –, die 3D-printing al standaard gebruiken voor heelkundige ingrepen. Met cone beam computed tomography (CBCT), een CT-scan met heel lage straling, en 3D-software maakte een ingenieur een 3D-voorstelling van de oogholte, die werd uitgeprint. Op basis van dat ontwerp kon de ocularist een prothese aanpassen op maat van de patiënt. Een vormafdruk maken van de oogholte was niet meer nodig.

Toekomst

Bedoeling is om op termijn nog verder te gaan en het oog rechtstreeks te printen in kunststof, zoals men vandaag al voor tandprotheses doet. Prof. dr. Ilse Mombaerts, specialist oogkaschirurgie in UZ Leuven: “Een rechtstreeks 3D-geprinte oogprothese zagen we enkele jaren geleden al in Engeland, maar enkel in standaardformaat. Een standaardprothese is kwalitatief niet goed genoeg om dag in dag uit te dragen. Een oogprothese op maat rechtstreeks printen is technisch nog niet mogelijk. We hopen die stap uiteindelijk ook te kunnen zetten.” De CBCT-scan zal in de nabije toekomst vervangen worden door stralingsvrije technieken, die vandaag al in de tandheelkunde gebruikt worden.

Over ocularisten

De job van ocularist is zeldzaam: elk land heeft maar een paar specialisten en er bestaat geen opleiding. Een ocularist moet heel precies zijn, maar ook artistiek: de keuze van het oogwit, het ontwerp van de handgeschilderde iris en het aanvoelen van het oog moeten identiek zijn aan het andere oog van de patiënt. Voor de kleine bloedvaatjes gebruikt een ocularist minuscule draadjes rode katoen die hij in de prothese verwerkt. In België zijn een aantal privépraktijken voor ocularisten, maar UZ Leuven is het enige universitaire ziekenhuis dat voltijds een ocularist in huis heeft.

Prof. dr. Ilse Mombaerts: “Dat is een luxe voor onze patiënten, want communicatie is erg belangrijk bij het ontwerp van hun nieuwe oog. De chirurgen die hen opereerden kunnen rechtstreeks overleggen met de ocularist die het kunstoog ontwerpt.”

Over een oogprothese

Een oogprothese is een kunstoog voor patiënten die geen oog meer hebben. Een oog moet soms volledig verwijderd worden bij een kwaadaardige oogtumor, of gedeeltelijk door een ernstige ooginfectie, ondraaglijke pijn of misvorming van een blind oog. Ook mensen met een te klein blind oog, aangeboren of als gevolg van een trauma, hebben meestal een oogprothese nodig: in dat geval zit de oogprothese voor het zieke oog. De patiënt kan niet zien met het kunstoog, maar het hebben van een oog is wel een belangrijke sociale factor. Een oogprothese is van kunststof of van glas en beweegt indirect mee met de oogspieren die in de oogkas zitten.

Oogprotheses in UZ Leuven

In UZ Leuven maakt men 70 tot 100 oogprothesen per jaar. Bij gemiddeld twee patiënten per maand moet het oog verwijderd worden. Omwille van het artisanale handwerk kost een oogprothese 1 300 euro, wat de patiënt grotendeels terugbetaald krijgt. De nieuwe 3D-techniek verhoogt de kostprijs niet omdat het ziekenhuis de CBCT, de software, en de 3D-printer al in huis heeft.